«Απομνημονεύματα» Στρατηγού Μακρυγιάννη

Πηγή: ΗΧΩ της ΑΡΤΑΣ

Μεταγραφή –Σημειώσεις Γιάννης Βλαχογιάννης, Επιμέλεια Γεωργία Παπαγεωργίου και Αλέξης Πολίτης Τόμος Α’ σελ.381, Τόμος Β σελ.384, Τόμος Γ σελ.249 Γράφει: Ο Κώστας Τραχανάς Εκατόν τέσσερα χρόνια ύστερα από την πρώτη τους έκδοση στην εφημερίδα Ακρόπολις  από τον Γιάννη Βλαχογιάννη, τα «Απομνημονεύματα» του Μακρυγιάννη κυκλοφόρησαν σε τρείς μικρούς τόμους. Είναι ένα κείμενο συστατικό του ελληνικού εθνικισμού της εποχής μας. Είναι το γνήσιο ποιητικό κείμενο ενός αθώου οραματιστή της Λευτεριάς, νάμα πανάκριβο και γλωσσική κολυμβήθρα του Σιλωάμ για ενόχους, συνενόχους και μη  της σύγχρονης πολύτροπης υποβάθμισης των αξιών και των ιδανικών ενός κακοπαθημένου λαού. (22/7/2011) Κρυπτογραφώντας τη «συνείδηση ενός ολόκληρου λαού», ο λόγος του Μακρυγιάννη καθρεφτίζει συγχρόνως το γνήσιο λαϊκό ήθος, τη συλλογική σοφία της ελληνικής αρχαιότητας και την εκφραστική αναζήτηση του σύγχρονου καλλιτέχνη. Αγράμματος ο Μακρυγιάννης, αλλά τα λέει σταράτα γιατί τα βλέπει καθαρά. «Τα λόγια είναι γράμματα» του Τερτσέτη, επί του Μακρυγιάννη εφηρμόσθη τελείως. Το χειρόγραφο του Μακρυγιάννη ήταν γραμμένο με στρογγυλά γράμματα, οι λέξεις δεν χωρίζονται, δεν είχε ούτε τόνους, ούτε στίξη, αγνοεί επίσης τα κεφαλαία γράμματα. Γράφων διαλέγεται μάλλον παρά αφηγείται. Σε ηλικία 33 ετών έμαθε γράμματα, για να γράψει το βίο του. Ο Μακρυγιάννης γεννήθηκε στο Αβορίτι της Δωρίδας στις αρχές του 1776. Έντεκα ετών, ο μικρός Γιάννης στάλθηκε στη δούλεψη του Παναγιωτάκη Λιδωρίκη, που ήταν τότε επιφορτισμένος με την τάξη και την ασφάλεια στη Δεσφίνα και λίγα χρόνια αργότερα πήγε στην Άρτα, στη δούλεψη του Θανάση Λιδωρίκη, σφραγιδοφύλακα του Αλή Πασά. Στα 1814 κατάφερε να εξασφαλίσει ένα σημαντικό δάνειο 6.000 γρόσια από εμπόρους και άρχοντες της Άρτας, που το επένδυσε κερδοφόρα σε παραδοσιακού τύπου οικονομικές δραστηριότητες, όπως τα προστύχια (προαγορές της αγροτικής παραγωγής), το τοπικό εμπόριο, τα εργαστήρια και η τοκογλυφία. Παίρνοντας το όνομα του αφέντη του, Γιαννάκης του Λιδωρίκη, απέκτησε μεγάλη περιουσία στην προεπεναστατική Άρτα με μετρητά, ομολογίες, ακίνητα. Αρχές του 1820 θα μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία και τον Μάρτιο του 1821, στέλνεται σε σημαντική αποστολή στην Πάτρα για να συμμετάσχει στις προετοιμασίες της Επανάστασης, που θα ξεκινούσε. Εκεί κινδύνευσε να συλληφθεί και επέστρεψε στην Άρτα. Οι Τούρκοι όμως τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν στις φυλακές του Κάστρου. Εκεί, για 70 ημέρες τον βασάνιζαν προκειμένου να τους μαρτυρήσει που έκρυβε το βιός του. Κάποια στιγμή, παριστάνοντας τον ετοιμοθάνατο, κατάφερε να δραπετεύσει. Ύστερα από μια σειρά ταλαιπωριών βρέθηκε να πολεμάει στο πλευρό του Γώγου Μπακόλα στα Τζουμέρκα της Άρτας και κατόπιν στη μάχη του Πέτα (Σεπτέμβριος 1821), όπου και τραυματίστηκε. Τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 1821, έλαβε μέρος στην πολιορκία της Άρτας. Στο δεύτερο μέρος της επανάστασης, βρέθηκε να ακολουθεί τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και τον Γιάννη Γκούρα στην Αθήνα. Το φθινόπωρο του 1823 ο Μακρυγιάννης εγκατέλειψε τον Ανδρούτσο και τον Γκούρα προσφέροντας τις υπηρεσίες του στη διαιρεμένη κεντρική Διοίκηση, λαμβάνοντας το βαθμό του χιλίαρχου. Με το ξέσπασμα των εμφυλίων βρέθηκε «μισθωτός» στους Κολοκοτρωναίους και το Εκτελεστικό. Αρχές Μαρτίου ο Μακρυγιάννης θα αυτομολήσει στο αντίπαλο στρατόπεδο , έχοντας ήδη εξασφαλίσει τον βαθμό του και τους μισθούς των ανθρώπων που μετακινήθηκαν μαζί του. Υπηρετώντας τη νέα Διοίκηση θα κερδίσει τον βαθμό του υποστράτηγου και έπειτα του στρατηγού. Από το 1828-1830 διετέλεσε στρατιωτικός διοικητής της Πελοποννήσου. Στην περίοδο του Όθωνα έδειξε θερμό ενδιαφέρον για τους αγωνιστές του 1821 και υποστήριξε τα δίκαιά τους. Οι αντιβασιλικοί μπαινόβγαιναν στο σπίτι του στην Πλάκα. Εκεί δόθηκε και ο όρκος πριν από την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, που έκανε μαζί με τον Δημήτρη Καλλέργη. Η χώρα τώρα αποκτά Σύνταγμα και αυτή υπήρξε η μεγαλύτερη προσφορά του ακαταμάχητου αρχιστρατήγου στην πατρίδα. Στη συνέχεια οι μαινόμενοι βασιλικοί για να τον εκδικηθούν τον κατηγόρησαν για συνωμοσία θα τον δικάσουν και θα τον φυλακίσουν το 1852. Μαζί με τη δίκη του Κολοκοτρώνη, η πολύκροτη δίκη του Μακρυγιάννη, αποτελούν τα μελανότερα σημεία της νεότερης ιστορίας μας… Ο Μακρυγιάννης καταδικάστηκε σε θάνατο, ωστόσο η ποινή του μετατράπηκε σε φυλάκιση. Αποφυλακίστηκε το 1854 με εντολή του τότε πρωθυπουργού και συναγωνιστή Δημητρίου Καλλέργη. Η κακομεταχείριση στις φυλακές τον είχε καταβάλει. Πέθανε σε ηλικία 67 ετών. Στα «Απομνημονεύματά» του ο Μακρυγιάννης, που άρχισε να γράφει το 1826 στο Άργος, συνεχίστηκε στο Ναύπλιο και στην Αθήνα, θα απεικονίσει μια σπαραγμένη πορεία προς την ελευθερία: μια ελευθερία που δεν θα κατορθώσει να συνδυαστεί με το όραμά του για την εδραίωση ενός συστήματος δικαιοσύνης και θα σκοντάψει κατ’ επανάληψη στον κομματικό φατριασμό, στην αδελφική αιματοχυσία και στην προώθηση των ισχυρών οικονομικών συμφερόντων. Ο επαναστάτης Μακρυγιάννης μας μιλάει σαν άνθρωπος του λαού, με τον πόθο του για την ελευθερία αλλά και με τις ανάγκες του και τα πάθη του και όλοι ταυτιζόμαστε μαζί του. Ο ίδιος δεν συνειδητοποιεί ότι μιλάει για τα συναισθήματά του, τα ρίχνει κατευθείαν στο χαρτί άμεσα, αδιαμεσολάβητα, ως αυτόνομες αλήθειες. Ο Μακρυγιάννης είναι ο ιστορητής του προσωπικού καημού, είναι η προσωποποίηση του καημού του μέσου Έλληνα που εξαπατήθηκε από ντόπιους προδότες και βασανίστηκε από ξένους εκμεταλλευτές. «Τούτη την πατρίδα την έχομε ν όλοι μαζί, και σοφοί κι αμαθείς, και πλούσιοι και φτωχοί, και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι. Όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσομεν εδώ. Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να τη φυλάμε κι όλοι μαζί, και να μη λέγει ούτε ο δυνατός «εγώ, ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε ποτέ να λέγει ο καθείς «εγώ»; όταν αγωνιστεί μόνος του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέγει «εγώ». Όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν τότε να λέμε «εμείς». Είμαστε στο «εμείς» και όχι στο «εγώ» έλεγε ο Μακρυγιάννης και κάπου αλλού «δεν πλουταίνει ο άνθρωπος με χρήματα μονάχα, πλουταίνει κι από τα καλά του έργα». Στρατηγός, Επαναστάτης, Ιστορικός, Πολιτικός, Ποιητής, Ηθικολόγος, Σοφός, όλα αυτά μαζί ήταν ο Μακρυγιάννης. Το κείμενο γραμμένο σε μονοτονικό, συνοδεύεται με πραγματολογικά σχόλια, βιβλιογραφικές παραπομπές, πηγές και έγγραφα που φωτίζουν τα απομνημονεύματα αλλά και την εποχή του συγγραφέα. Δρόμοι και πλατείες πολλών πόλεων της Ελλάδας φέρουν το όνομά του,  αγάλματά του έχουν τοποθετηθεί σε δημόσιους χώρους (στην Άρτα το άγαλμά του βρίσκεται μπροστά από το Κάστρο), η μορφή του αποτυπώνεται σε χαρτονομίσματα και γραμματόσημα ή αναρτάται σε σχολικές αίθουσες και το διαδίκτυο φιλοξενεί σε δεκάδες ιστοσελίδες βιογραφίες, εικόνες και αποσπάσματα από κείμενά του. Εκδόσεις Εστία 2011